In mijn geboortestreek kwam Sinterklaas vergezeld van een nogal plechtstatige Zwarte Piet. Die droeg een groot boek onder de arm. Van zodra de sint op zijn troon zat, nam hij dat ter hand. Zwarte Piet had nauwkeurig genoteerd wat wij tijdens het afgelopen jaar mispeuterd hadden. Dingen die zelfs onze ouders niet wisten, vooral die dingen zo bleek telkens. De sint en Zwarte Piet wisten alles. Dat ik kersen was gaan stelen bij boer Urbain. Dat die me achterna had gezeten. Dat ik vluchtend mijn broek had gescheurd aan prikkeldraad. Dat ik gelogen had tegen mijn moeder over hoe dat was gebeurd. Hoe wist Zwarte Piet dat toch allemaal, zo vroeg ik me vol ontzag af?

Dit opiniestuk verscheen eerder op demorgen.be (+).

Terwijl de sint er met zijn al te rode wangen wat sullig bij zat, was Zwarte Piet alwetende rechtvaardigheid. Hij had ook onze ‘goede daden’ genoteerd. De sint wist daarom voor iedereen ook iets positiefs te melden. Later, toen mijn culturele referenties verschoven van sinterklaasliedjes naar gangsterfilms, begreep ik dat de sint in feite de wat suffe godfather was en Zwarte Piet zijn consigliere. Arme Zwarte Piet, ik zou hem missen mocht ik nog kind zijn. Hij verdwijnt. Dat boek van hem daarentegen, dat is inmiddels heel groot geworden. Het is nu in handen van de cybergiganten, de zogeheten GAFA (Google, Apple, Facebook, Amazon).

Hoe Zwarte Piet het klaarspeelde alles over ons te weten, begrijp ik nog steeds niet. Alex Pentland, hoofd van het Human Dynamics Lab van MIT, legt uit hoe GAFA dat doet: “Als we gewoon ons leven leiden, laten we virtuele broodkruimels achter - digitale sporen, telkens als we iemand bellen, ergens naartoe gaan, iets kopen. Die broodkruimels vertellen een veel accurater verhaal over ons leven dan wat wij zelf bereid zijn prijs te geven.”

De talrijke sporen die we nalaten worden door de cybergiganten opgevangen, bewaard en geanalyseerd met de bedoeling ons koopgedrag en onze politieke voorkeur te sturen. Zij verdienen miljarden aan het verkopen van onze identiteit. Dat is de informatie over ons die het mogelijk maakt ons voelen, denken en doen te voorspellen en te beïnvloeden. Die handel is goed voor een jaarlijkse omzet van 6.000 miljard dollar (zowat twaalf keer het bnp van België) en een winst van 122 miljard. Zwarte Piet en zijn boek lijken me een gepaste en onmisbare manier om onze kinderen voor te bereiden op de surveillancesamenleving waarin zij opgroeien.

 

We moeten onze noorderburen dankbaar zijn voor dat schouwspel. Het maakt duidelijk hoe redelijk we hier in dit land nog zijn.

 

Ik ben Zwarte Piet in elk geval nog altijd dankbaar voor die levensles: je wordt veel meer bewaakt dan je denkt, en zeker dan je lief is. Nu zijn er sceptici die beweren dat Zwarte Piet geen levenslessen kan geven omdat hij niet bestaat. Maar zo eenvoudig is de werkelijkheid niet. Neem nu artikel 1 van de Verklaring van de rechten van de mens en de burger van 1789: “De mensen worden vrij en met gelijke rechten geboren.” Kijk even om je heen in deze wereld. Miljarden mensen worden geenszins vrij geboren en alom zie je grote ongelijkheid in rechten. Toch beschouwen we die fantasierijke uitspraak als een fundament van onze beschaving. Net zo met Zwarte Piet.

“Uiteindelijk wordt het goede beloond en het kwade bestraft”, dat was zijn boodschap. Naarmate je opgroeit besef je dat ook dit een fantasierijke uitspraak is, maar een die helpt om degelijk te leven. Laten we niet nostalgisch worden. Zwarte Piet moet weg. Hij is gewoon te zwart. In Nederland windt men zich daar zodanig over op dat mensen slaags geraken. Zwarte Piet in pagepakje als symbool van koloniale onderwerping versus Zwarte Piet in pagepakje als laatste dam tegen omvolking. Als de tegenstelling zo onzinnig wordt opgeklopt, is geweld nabij.

We moeten onze noorderburen dankbaar zijn voor dat schouwspel. Het maakt duidelijk hoe redelijk we hier in dit land nog zijn. De fanatici aan beide zijden blijven voorlopig een luidruchtige minderheid. De meeste mensen proberen een compromis te vinden om dat weliswaar sterk gecommercialiseerde maar toch nog leuke kinderfeest niet helemaal te bederven. Die roetpiet lijkt het zowaar te halen.

Laat hem alle taken van Zwarte Piet overnemen, onze kinderen dezelfde levenslessen geven. Dat zou, en ik weeg mijn woorden, een grote overwinning zijn voor het genie van dit land dat vooral gelegen is in compromis, het afvijlen van scherpe kantjes, het minzaam lachen met fanatisme, het zuinig omspringen met hoogdravende verontwaardiging. Misschien borgt dat genie een zesde december waarvan de kinderen kunnen genieten zonder dat fanaten het plezier bederven. Rest wel het risico dat roetpiet door groene jongens en meisjes wordt aangeklaagd als een ongepaste verheerlijking van fossiele energie.