Tekst: Femke Coopmans
Foto's: Johan Martens
Gwenhael de Wasseige reist naar de IceCube Neutrino Detector, een telescoop die bestaat uit 1 kubieke kilometer Antarctisch ijs. Net boven IceCube, aan de ijsoppervlakte, zit de IceTop detector die kosmische stralen detecteert. Daarop ligt een onvermijdelijke laag sneeuw. Gwenhaël de Wasseige bedacht een systeem om live en vanop afstand te meten hoe dik die sneeuwlaag is zodat onderzoekers hun resultaten heel precies kunnen bijsturen. 48 instituten werken mee aan IceCube, waaronder de VUB en ULB.
Hoe zit dat precies met de sneeuw op de Zuidpool?
Gwenhaël: ‘Er valt geen sneeuw uit de lucht, maar de wind blaast en verplaatst wel voortdurend sneeuw. Dat betekent dat de laag boven IceCube de ene dag dikker kan zijn dan de volgende en dat beïnvloedt het signaal dat de IceTop detector ontvangt. Het is dus voor elke meting belangrijk om te weten hoeveel sneeuw er precies ligt. Op dit moment wordt dat op de ouderwetse manier geregeld: iemand gaat naar buiten om een stok in de sneeuw te steken en af te lezen hoe diep die stok wegzakt. Ik ontwikkelde een manier waarbij de sneeuw automatisch gemeten kan worden met geluidssensoren. Een sensor zendt een geluidssignaal uit tot aan het sneeuwoppervlak en kan aan de hand van de geluidssnelheid berekenen hoe dik de sneeuwlaag is.’
Wetenschap is voor mij geen job, maar een manier van leven.
Hoe lang heb jij aan de sensor gewerkt?
Gwenhaël: ‘Ik heb er niet op mijn eentje aan gewerkt – de industrie deed het leeuwendeel - en ben ook niet uitsluitend met de sensor bezig geweest. Ik maak binnen de vakgroep Fysica deel uit van de researchgroep Elementary Particle Physics, mijn doctoraatsthesis gaat over iets heel anders … Maar ik wou naar de Zuidpool, ik wist dat die wisselende sneeuwlaag een probleem was en ik had een idee. Dat was ongeveer een jaar geleden. Er volgde heel wat research, ontwikkelingswerk, tests … Ik ga één set-up installeren voor een proefperiode van een jaar. Doet het systeem zijn werk, dan kan het uitgebreid worden naar de volledige vierkante kilometer. 86 sensors in totaal. Of twee keer 86, afhankelijk van wat nodig en budgettair mogelijk is.’
Al nieuwsgierig?
Dus jij wou per se naar de Zuidpool?
Gwenhaël: ‘Als kind wou ik naar de ruimte. Ik was altijd erg geïntrigeerd door de sterren. Mijn moeder is lerares wetenschappen en ik erfde haar nieuwsgierigheid. Zij was het die mij stimuleerde om over de dingen na te denken. Waarom gebeuren ze zoals ze gebeuren? Wetenschap is voor mij geen job, het is een manier van leven. En aan de Zuidpool wordt dat wetenschap in extreme omstandigheden. Fantastisch! Bovendien werk ik aan de IceCube detector die data verzamelt waarmee het universum bestudeerd wordt. Meer nog, ik mag er een set-up installeren die ik zelf ontwikkelde. Dat kunnen samen met mij dit jaar maar vijf andere PhD-studenten zeggen. Wereldwijd!’
Ik wil mensen nieuwsgierig maken.
Zullen jullie alle zes aan een eigen project werken?
Gwenhaël: ‘Nee, meestal gaat het om updates aan de detector of onderdelen van het globale project. Alleen een Duitse collega zal er op hetzelfde moment als ikzelf werken aan een speciaal project, aan een kleine telescoop die één van zijn collega’s ontworpen heeft.’
Hoe lang blijf je op de Zuidpool?
Gwenhaël: ‘4 weken. Van 17 december tot 11 januari. Of dat is toch de inschatting, want je weet nooit precies wanneer je er zult aankomen en weer vertrekt. Het hangt allemaal af van de weersomstandigheden. Er kan wel een paar dagen speling op zitten. Het enige wat je weet, is dat je gaat.’
Spannend. Ben je goed voorbereid?
Gwenhaël: ‘Ik begin het sinds kort te beseffen: ik ga echt! Het was de afgelopen maanden zo hard werken dat ik nauwelijks tijd had om erbij stil te staan. Half mei wist ik dat ik geselecteerd was. Daarna kreeg ik een medische fiche en moest ik naar de dokter voor een bloedtest, naar de tandarts … De resultaten worden op dit moment nog gecontroleerd door een medisch centrum in Texas, maar normaal is alles in orde. Ik moest ook mijn maten doorgeven voor mijn Zuidpooluitrusting. Uiteraard hoorden er wetenschappelijke voorbereidingen en werken aan de sensor bij. En ik heb ook een aantal activiteiten voor het grote publiek opgezet. Ik vind het wel belangrijk om mensen mee te nemen in het verhaal, om ze te betrekken en nieuwsgierig te maken.’
Een beetje magie
Is dat jouw stokpaardje, mensen nieuwsgierig maken?
Gwenhaël: ‘Oja! Volgens het cliché zijn wetenschappers mensen die in een andere wereld leven. Fout! Ik ben zoals iedereen. Denk ik. En het is ook zo dat iedereen aan wetenschap kan doen.
Daarom lanceerden we drie initiatieven voor verschillende doelgroepen. De eerste is een experimentenwedstrijd waarbij we leerlingen van de lagere en middelbare school uitdagen om een experiment te bedenken dat op de Zuidpool een ander resultaat zou hebben dan hier. We konden daarvoor een internationale jury samenstellen met niemand minder dan Francis Halzen, Belgisch professor aan de University of Wisconsin en de drijvende kracht achter IceCube.
Daarnaast roepen we mensen op om een postkaart te sturen. De poststempel op de Zuidpool is uniek, alleen al daarvoor zou je het doen. Maar het gaat er vooral om dat we mensen prikkelen: een kaartje naar de Zuidpool? Naar wie dan? Wat doen die daar?
En een derde project is een social media tentoonstelling waarbij ik je de ene dag nieuwsgierig maak door een close-up te posten en de volgende dag het ruimere beeld en meer uitleg geef.’
Het is geweldig als je na lang zoeken een oplossing vindt en je weet dat jij de eerste bent.
Waar zit voor jou de magie in fysica?
Gwenhaël: ‘Wanneer ik fysica doe, voel ik me erg goed. Ik focus, probeer iets te begrijpen en ben op dat moment nergens anders mee bezig. Misschien zit de magie daar wel in… Maar het is ook geweldig als je na lang zoeken een oplossing vindt en je weet dat jij de eerste bent. Dat gebeurt niet zo vaak, want er hoort eerst veel studie en research bij. Je begint bij de basis, leert dingen die andere mensen al weten. Maar op een bepaald moment zie jij iets nieuws. Iets dat niemand ooit eerder zag. En hoe langer je aan wetenschap doet, hoe vaker dat gebeurt. Daarna is het aan jou om de juiste woorden te vinden om over die oplossing te communiceren. Heerlijk!’
En na de Zuidpool … de ruimte?
Gwenhaël: ‘We zien wel! Mijn nieuwsgierigheid naar het universum bracht me bij de fysica en nu volg ik dat wetenschap naar waar ze mij ook brengt.’
De activiteiten voor het ruime publiek organiseert Gwenhaël samen met professor Catherine De Clercq, Wtnschp (VUB) en InforSciences (ULB), met financiële steun van de VUB, ULB en de Internationale Solvay Insituten. Gwenhaël volgen kan via Twitter (@gwendewasseige) en Instagram (gwen.dewasseige).