'Ons anarchisme kwam uit een boekje'

Ook de communautaire kwestie, die de universiteit van Leuven in haar greep hield, speelde niet in Brussel. “Ik kan me niet herinneren dat in de volksvergadering werd gepleit voor een gescheiden universiteit in Brussel”, zegt emeritus professor Henri Eisendrath. Dat in het daaropvolgende academiejaar de VUB alsnog van start ging, was een staaltje van aloude Belgische wafelijzerpolitiek. Bovendien kon ons land zich geen nieuw gezichtsverlies veroorloven: in januari 1968 was de regering-Vanden Boeynants gevallen over het ‘Leuven Vlaams’, het verzet tegen de uitbreiding van de Franstalige Leuvense universiteit. De daaropvolgende coalitie, onder Gaston Eyskens, moest stevig in het zadel worden gehouden.

In mei 1968 was fysicus Henri Eisendrath net klaar met zijn doctoraatsthesis. Hij stond op het punt om naar het buitenland te vertrekken. Aanvankelijk was er sprake van een post-doctoraat aan een Amerikaanse universiteit, maar daar verzette Eisendrath zich mordicus tegen. “Naar de Verenigde Staten wilde ik niet. Ik was heel erg tegen de Vietnamoorlog.” In afwachting van een definitieve beslissing bleef Eisendrath nog even in Brussel, waar hij als assistent volop deelnam aan de studentenprotesten. “Ik ben hevig gebonden door de kwaliteit van het onderwijs. De manier van lesgeven aan de ULB was vreselijk amateuristisch en verstoken van enig pedagogisch inzicht: iedereen deed zijn goesting. Wij wilden het ‘ganzenvoedingsonderwijs’ breken en komaf maken met de ex-cathedra-aanpak.”

Eisendrath maakte in de faculteit Wetenschappen deel uit van de fysica-pool, waar een groep proffen het onderwijs onder elkaar verdeelde. “Maar dat veranderde elk jaar. Elke prof hanteerde zijn eigen aanpak, waardoor bissers niet in het voordeel waren. Ook in de praktijklabo’s was er geen uniformiteit – het onderwijs daar was gesteund op de goede wil van alle betrokken partijen.” Professoren werden destijds betaald per afgenomen examen, schetst Eisendrath. “Ze hadden er dus voordeel bij om studenten te buizen. Dat creëerde een sfeer van willekeur, waarin elke samenhang zoek was.”

Traangas

Eisendrath herinnert zich de sfeer tijdens de volksvergaderingen als geëngageerd en chaotisch. Studenten en proffen vormden één front tegen het universitaire bestuur en spraken zich uit over de internationale politiek. Maar in dat kader kon en mocht alles, waardoor ook alles ter sprake kwam. “Het vrije woord was onaantastbaar, dus werd er van het ene item op het andere gesprongen. Gaandeweg deemsterden de discussies over de universiteit weg en ging het alleen nog maar over internationale kwesties. Het waren toen vooral linkse studenten die het woord namen.”

Justin Van Moer:

Aan de ULB voltrok zich een revolutie in 't klein: de rector werd afgezet en het anarchisme werd de dominante ideologie.

Stilaan ontaardde de studentenopstand in een onwerkbare anarchie. “In juli bereikten de discussies tussen de gematigden en de anarchisten in de volksvergadering een hoogtepunt”, zegt Eisendrath. “Het moest stoppen. Diezelfde maand nog is de politie binnengevallen. De rijkswacht was met paarden de campus op gemarcheerd en spoot met traangas. Eén student die een granaat wilde teruggooien, raakte gewond toen de granaat in zijn hand ontplofte.”

“Zo plots als de opstand begonnen was, zo abrupt is ze ook geëindigd”, aldus Justin Van Moer. “Het enthousiasme voor de volksvergaderingen kalfde langzaam af. Van de duizenden protestanten van het eerste uur bleef alleen nog een harde kern over. Met de examens voor de deur wilden de meeste studenten geen risico’s nemen.”

Nochtans waren de meeste proffen bereid daar een mouw aan te passen door de studenten bij te spijkeren, zegt Eisendrath. “Ik voelde me soms schuldig tegenover de studenten. Iedereen wist dat de examens eraan kwamen en dat van een goede voorbereiding geen sprake was. De studenten kwamen naar ons toe voor meer uitleg, die we graag hebben gegeven. Sommigen hebben dat academiejaar geen examens afgelegd omdat ze meer met hun hoofd bij de revolte zaten, maar de meesten hebben braaf deelgenomen aan de examenperiode.” Er waren ook studenten die het beste van twee werelden combineerden: ‘s ochtends een examen afleggen om ‘s namiddags terug aan te sluiten bij de bezetting.

Justin Van Moer besloot het zekere voor het onzekere te nemen. Hij zat tenslotte in zijn laatste jaar en had uitzicht op een job in het onderwijs – een bisjaar kon hij missen als kiespijn. “Ik zag welke richting het uit ging. Ons anarchisme kwam uit een boekje – het was te zwak, niet doorleefd. We waren ook met te weinig om het verschil te maken. Wat dat betreft hebben ze in Leuven meer succes gehad: de kwestie-‘Leuven Vlaams’ heeft de regering doen vallen.”

Justin Van Moer:

Zo plots als de opstand begonnen was, zo abrupt is ze ook geëindigd.

Voorhoede

Toch wil Van Moer niet spreken van een mislukte strijd. “Onze protesten hebben wel degelijk een verschil gemaakt: de studenten hebben meer zeggenschap gekregen aan de universiteit. Er wordt ook anders lesgegeven – minder ex cathedra, meer partiële examens, meer scripties. Bovendien heeft de generatie die in mei ‘68 studeerde voor een maatschappelijke bewustwording gezorgd. Zij vormden de voorhoede van veranderingen die tot vandaag voelbaar zijn.”

“We hebben ons engagement beloond gezien”, vindt ook Henri Eisendrath. “De deelname aan het beleid is daar en toen begonnen.” Eisendrath werd werkleider, een graad tussen assistent en professor die inmiddels niet meer bestaat, en ging als syndicalist zetelen in de tijdelijke raad, een transitie-orgaan dat bedoeld was om de oprichting van de VUB in goede banen te leiden. Tegelijk zag hij Brussel als stad opleven. “Ik kwam van Antwerpen en voor mei ‘68 was er in Brussel weinig te beleven op cultureel vlak. Na de studentenprotesten is dat veranderd en is Brussel de Europese stad kunnen worden die ze vandaag is.”

Voor hij in 1971 professor werd aan de VUB, trok Eisendrath naar Parijs, waar de naweeën van mei ‘68 veel meer voelbaar waren. “Ik kwam eerst terecht aan de Université Paris 6, een van de universiteiten met de radicaalste activisten. Elke ochtend begon daar met discussies in het werkatelier tussen studenten en arbeiders – de band met de force ouvrière en met het communistische syndicaat beïnvloedde er nog altijd de geesten. Daarna ben ik naar de Ecole Normale Supérieure gegaan, waar mei ‘68 veeleer een zaak was van intellectuelen.”

Justin Van Moer haalde in 1968 zijn diploma klassieke talen en ging lesgeven. Omdat hij geen kwalificatie had als leraar, moest hij in het academiejaar 1968-1969 zijn aggregaat nog halen aan de pas opgerichte VUB. Van een omslag in het universitaire onderwijs kan hij echter niet meespreken. “Veel ben ik niet meer naar de les gegaan. Mijn job ging voor en ik kwam alleen nog maar naar de universiteit om examens af te leggen. Voor mij was het échte leven begonnen.”